De naam Tolbert komt voor het eerst in de 15e eeuwse archivaria voor. In het Münsterse dekaanregister wordt het Antiqua Berth genoemd. Omstreeks het jaar 1000 staat de naam Fredewalda opgetekend in het goederenregister van de Abdij Werden aan de Ruhr in Duitsland en moet het dorp deel hebben uitgemaakt van een Friese nederzetting.
De Friezen koloniseerden ook in Drenthe en Noordwest-Overijssel. In de 16e eeuw werd in Vredewold nog Fries gesproken. De vermelding van Fredewalda kan betekenen dat er nog geen dorpen waren of dat het enige dorp Fredewalda heette. Dit enige dorp moet Tolbert zijn dat zich omstreeks 1000 heeft uitgestrekt van Nuis tot de Midwolder grens. De kerk was en is het middelpunt van het dorp. De kerk dateert uit de 12e eeuw en is nu eigendom van de Stichting Oude Groninger Kerken. Tolbert is lang een agrarisch dorp geweest. Ondanks industrialisatie en het aaneengroeien van Leek en Tolbert, is het eigen karakter van het dorp behouden gebleven.
Tolbert, een randveenontginningdoor Geert Hadders
"Tolbert en enkele andere dorpen op de zandrug Vredewold kunnen van oorsprong gezien worden als randveenontginningen. Die kwamen daar voor waar onbewerkte hoogveenmoerassen aan het nederzettingsgebied grensden. Door menselijk handelen veranderde het oorspronkelijke landschap ingrijpend. Wijzigingen, die op hun beurt aanpassingen in de bedrijfsstijl tot gevolg hadden.
In en om Tolbert, Niebert en Nuis zijn verschillende cultuurhistorische elementen te vinden die daar naar verwijzen. De komst van de familie Van Ewsum naar Midwolde om commerciële turfwinning te bedrijven, had verstrekkende gevolgen voor de toenmalige agrarische bevolking rondom het voormalige "Nyen Oorter veen". Niet alleen met betrekking tot naamgeving en landschapstaal; ook de eigendomsverhoudingen veranderden.
In Tolbert en omstreken hebben diverse ontwikkelingen hun sporen nagelaten. Door de omgeving erbij te betrekken, zal blijken dat zich op korte afstand soms fundamentele landschappelijke verschillen hebben voorgedaan. De "Olde Berth" (= Tolbert) is zodoende een mooi voorbeeld van 1025 jaar veranderend landschap."
Lees hieronder de delen van het boek als PDF.